پشت چهره ها
گفت و گو با مردم کوچه و خیابانپشت چهره ها
گفت و گو با مردم کوچه و خیاباندرباره من
مهوش کیان ارثی هستم متولد سال 1332 در شهر آبادان. لیسانم را در رشتۀ روزنامه نگاری از دانشکدۀ علوم ارتباطات اجتماعی ( 1351 تا 1355 ) که در آن زمان دانشکده ای مستقل بود و فوق لیسانسم را در رشتۀ ارتباطات اجتماعی با گرایش وسایل ارتباط جمعی از امریکا ( 1358 تا 1360 ) گرفته ام.
ده سال ( 1363 تا 1373 ) در مجلۀ زن روز از نشریات مؤسسۀ کیهان در زمینۀ وضعیت زنان در خانواده و اجتماع گزارش تهیه می کردم.
در سال 1376 که تصمیم گرفتم دوباره با مطبوعات کار کنم " گفت و گو " با مردمی که برای گذران زندگی، هر کدام ، در سطح شهر به کاری مشغولند، نظرم را به خود جلب کرد.
چاپ گفت و گوهایم از سال 1377 در روزنامه هایی که با آنها به توافق می رسیدم، شروع شد.
وبلاگ را با گفت و گوهای قدیمی شروع می کنم. بعد گفت و گوهای جدید را هم بین آنها خواهم گذاشت. تا با هم ببینیم خلقیات، تجربه ها و آمال و آرزوها در این فاصلۀ زمانی تا امروز تغییری کرده اند یا نه ؟ و چه تغییری ؟
چرا با مردم کوچه و خیابان حرف می زنم؟
زمانی که تصمیم گرفتم با مردم کوچه و خیابان گفت و گو کنم هدفم این بود که در پس سؤال و جواب از کاری که به آن مشغولند؛ از گذشته شان بگویند. از تجربه ای که در زندگی پشت سر گذاشته اند. می خواستم بفهمم چه طور زندگی می کنند. اصلا چه تصوری از زندگی دارند. آمال و آرزوهاشان چیست؟
خیلی ساده می خواستم بدانم در پشت چهره هایی که هر روز بیرون از خانه هامان می بینیم و بی اعتنا از کنار هم می گذریم چه خبر است؟ با خودم فکر می کردم شاید اگر ما بیشتر وبیشتر با زندگی ، فکرها، ویژگی های شخصیتی، اخلاق و رفتار همدیگر به کمک واسطه ای غیرمستقیم مثلا مطبوعات که حوزۀ حرفه ای من است، آشنا شویم می توانیم وقتی به هر دلیل در مقابل هم قرار می گیریم کمی با آرامش و متانت به هم برخورد کنیم، سریع هیجان زده نشویم و صدای مان فریاد نشود و سر هم آوار نشویم.
ادامه...
آرزوها پسر 10 سالۀ آدامس فروش
می‌خوام پولدار بشم!
کنار خیابان راه می‌رفت با جعبه کوچکی در دستش، به دنبال مشتری. از پیاده‌رو صدایش کردم. آمد. تا شنید می‌خواهم با او حرف بزنم، گفت: “بذار داداشم بیاد.” و به پسری کوچک‌تر از خودش که از پله‌های پل عابرپیاده با ته‌مانده‌ای از گریه در صورتش، پایین می‌آمد اشاره کرد.
***
چی می‌فروشی؟
آدامس.
جای دیگه‌ای می‌ری برای فروش؟
می‌خوام برم بالا، معلم.
اونجا بهتره؟
آره بد نیست.
کی بهت گفته؟
خودم.
چند سالته؟
10 سالمه. (تعجب می‌کنم. هیکلش خیلی ریزتر از آن است که 10 ساله باشد).
چند وقته آدامس می‌فروشی؟
خیلی وقته! (حالتی به چهره‌اش می‌دهد انگار که سال‌هاست آدامس می‌فروشد.)
مثلاً چند سال؟
مثلاً شاید یه پنج سالی بشه.
یعنی از پنج سالگی می‌اومدی؟
نه هشت، نه این قدا بود سالم.
این‌که می‌شه یک سال یا دو سال، پنج سال نمی‌شه؟
نه، خیلی وقته من تو کاسبی‌ام. تو اصفهانم کاسبی می‌کردم.
کی؟
پارسال.
اونجا چی می‌فروختی؟
چسب می‌فروختم، چسب زخم.
اهل کجایی؟
اهل ایران. (با تعجب به چهره‌اش خیره می‌شوم که نگاهم روی موهای به دقت شانه‌زده‌اش به مدل تن‌تنی ثابت می‌ماند.)
اهل کدام شهر هستی؟
شمال.
کی اومدی تهران؟
(به برادرش که قبلاً گفته شش سالش است اشاره می‌کند.) من اندازه این بودم اومدم. نمی‌دونم یادم نیست.
چطور شد از اصفهان اومدین تهران؟
خب دیگه اونجا وضعمون خوب نبود. اومدیم ببینیم اینجا چی می‌شه.
کی می‌آیی، کی برمی‌گردی؟
من یه وقت شب ساعت دو می‌یام. یه وقتی ساعت 12. ساعت نُه، 10، 11 برمی‌گردم همین.
درس خوندی؟
تازه دارم درس می‌خونم. (برادرش که تا حالا ساکت کنار ما ایستاده می‌گوید: “منم دارم درس می‌خونم”. شیرینی چهره‌اش چشمانم را نوازش می‌دهد.)
کلاس چندم هستی؟
اول.
چرا اینقدر دیر رفتی مدرسه؟
خب دیگه هرجا می‌رم بیرون می‌شم. داداشم اول بود. اون دومه. من هنوز اول موندم.
چند ساله مدرسه می‌ری؟
من یه دو سالی می‌شه.
پدرت چه کار می‌کنه؟
هیچی. کار پیدا نمی‌کنه.
قبلاً چه کار می‌کرد؟
بنایی.
چند تا خواهر و برادر داری؟
کلاً 10 تا. چهار تا دختر شیش تا پسر.
چند ساله هستن؟
شیش ساله، سیزده ساله، 11، 12، 14، کوچیکه رو نمی‌دونم چند سالشه. (برادرش که تمام حواسش به سوال و جواب ماست می‌گوید: “دو سالشه.” ولی برادر بزرگ‌تر قبول نمی‌کند.) نه، تو از کجا می‌دونی چند سالشه.
برادر یا خواهر بزرگ‌تر نداری؟
نه. (باز برادر کوچک‌تر جواب می‌دهد: “یه خواهر بدلی داشتیم مرد.” می‌خواهم پرس‌وجو کنم خودش زودتر می‌گوید) نه، خالی می‌بنده.
هیچ‌کدام از برادر و خواهرات عروسی نکردن؟
چرا، برادرم. یه دونه.
به شما کمک نمی‌کنه؟
خودش بی‌پوله. از بابام پول می‌گیره. بابام حالا می‌ره گنجشک میفروشه. گنجشک می‌خره هفت‌هزار تومن، 25هزار، 20 هزار، 40 هزار تومن میفروشه.
گنجشک می‌خره هفت‌هزار تومن؟ چه‌جور گنجشکی هست؟
گنجشک قناری دیگه. کاسب شده. پولایی که ما می‌بریم خونه، نصفشو می‌ده گنجشک می‌خره. یه روز، دو روز می‌زاره تو خونه بعد میفروشه. (با حالتی از افتخار در چهره‌اش ذوق‌زده ادامه می‌دهد) یکی‌شونو فروخت یه ضبط گرفت، با 15 هزار تومن.
چقدر درآمد داری؟
ادامه مطلب ...همیشه کم حرف می زنم
خندیدن نمی‌داند
در سایه باجه بلیت‌فروشی نشسته است. نایلون کوچک یک متر در یک متر را جلویش پهن کرده و چند پیراهن مردانه روی آن چیده است. پسر بچه بسیار تمیز و مرتبی است. از هر چند عابری که از آنجا می‌گذرند یکی، دو نفر می‌ایستند، خم می‌شوند و پیراهن‌ها را برانداز می‌کنند. اندازه مناسب خود را که می‌یابند، تازه پیراهن را از کیسه نایلونی‌اش بیرون می‌آورند، تاهایش را باز می‌کنند تا آن را از نزدیک بهتر ببینند. روی قیمت چانه می‌زنند. پسر هیچ تخفیفی نمی‌دهد. مشتری دست خالی می‌رود و او مشغول تا کردن پیراهن می‌شود. آن را در بسته‌اش می‌گذارد. بساطش را دوباره منظم می‌کند. به دیواره باجه تکیه می‌دهد و در انتظار مشتری بعدی به عابران چشم می‌دوزد.
***
در پیاده‌رو روزنامه‌ای پهن می‌کنم و کنار بساطش می‌نشینم. چندان میلی به حرف زدن ندارد. با اعتراض می‌گوید: “چرا با من می‌خواهی حرف بزنی؟” توضیح می‌دهم که این کار من است که با کودکانی که در خیابان‌ها کار می‌کنند، صحبت کنم.
چند وقته پیراهن می‌فروشی؟
یه سه، چهار ماهی می‌شه.
قبل از آن چه کار می‌کردی؟
(لبخند کمرنگی می‌زند.) پسته می‌فروختم با بابام.
چرا الان پیراهن می‌فروشی؟
چون هوا گرمه، پسته نمی‌خرن.
پیراهن را چند می‌فروشی؟
2800 تومن.
خودت از کجا می‌خری؟
بابام می‌خره، از مولوی.
بابات چند می‌خره؟
نمی‌دونم. فکر می‌کنم 2150، 2200 می‌خره.
چند سالته؟
(اصلاً حوصله حرف زدن ندارد. خیلی خلاصه و کوتاه جواب می‌دهد.) من ده سالمه، ده‌ونیم.
درس خوندی؟
دو کلاس.
چرا؟
چون نمی‌رفتم. تازه دارم می‌رم. (باز مشکل حل نشد.)
چرا نمی‌رفتی؟
ایرانی‌ها رو نمی‌گرفتن. شناسنامه باید داشته باشیم. (اصلاً به او نمی‌آید افغانی باشد با آن وضع مرتب ظاهریش.)
چند ساله ایران اومدی؟
شیش سال، پنج سال و نیم.
حالا شناسنامه داری؟
نه، مدرسه افغانی‌ها می‌رم.
همیشه اینجا می‌شینی؟ چند ساعت در روز اینجا هستی؟
همیشه همین‌جا هستم. ساعت‌های 10 می‌آم تا ساعت 12، یک.
بعدازظهر نیستی؟
می‌رم خونه.
خونه چه کار می‌کنی؟
هیچی، درس می‌خونم… می‌رم. (متوجه کلمه‌ای که می‌گوید نمی‌شوم. از بس بی‌اعتنا حرف می‌زند و مدام روی ساک خالی‌اش، که به اصطلاح زیراندازش شده است، خودش را جابجا می‌کند. دوباره که می‌پرسم کجا می‌رود جواب سربالا می‌دهد.) می‌ریم دیگه یه جاهایی، تابستانه.